Ruud Hendrickx ziet toe op taal bij VRT
'Ik ben er op de eerste plaats om mensen te helpen, niet om ze op de vingers te tikken.' Dat zegt VRT-taaladviseur Ruud Hendrickx (46).
Zo'n taaladviseur is overigens een typisch Vlaams verschijnsel. Ook VTM heeft er een. Maar bij andere omroepen in Europa bestaat de functie niet.
Ruud Hendrickx woont in Herent en groeide op in Tienen. Daar kreeg hij de liefde voor de taal te pakken. 'Toen ik van school kwam, zat ik op de schoot van mijn overgrootvader gefascineerd te kijken naar de ondertitels op de televisie-uitzendingen van de BRT. Die zinnetjes onder aan het scherm spraken tot mijn verbeelding.'
De fascinatie voor taal bleef, ook later toen Hendrickx naar de middelbare school ging. Daar deed zijn leraar Nederlands Paul Kempeneers de vonk overslaan. 'Tijdens het laatste jaar secundair in de Provinciale Normaalschool trok hij met ons naar de markt van Tienen om er te luisteren naar wat mensen vertelden en vooral hoe ze dat deden. Paul Kempeneers was geboeid door taalkunde. Door hem ging ik in Leuven Germaanse filologie studeren, waar ik koos voor de richting algemene taalwetenschap.'
Na zijn studie bleef Ruud Hendrickx drie jaar aan de slag als medewerker van Guido Geerts, hoogleraar Nederlandse taalkunde. Hij deed er onder meer onderzoek naar het verband tussen het taalniveau van eerstejaarsstudenten en hun slaagkansen. De resultaten van dat onderzoek waren er nog niet toen hij in 1990 de KU Leuven verliet om bij de VRT aan de slag te gaan als eindredacteur vertaling en ondertiteling. 'Bij de vertalingen vroegen we ons af: is het juist wat er staat en ligt het goed in de mond, want het gaat tenslotte over spreektaal. Bij de ondertiteling moesten we uiteraard ook letten op spelfouten.'
Niet bij de BBC
Toen taaladviseur Eugène Berode (ook een Tienenaar) in 1998 met pensioen ging, vroeg de VRT zich af of de functie door één persoon zou worden ingevuld of door een team. Uiteindelijk koos de openbare omroep ervoor om opnieuw met één gezicht naar buiten te komen: Ruud Hendrickx. 'Maar het werk doe ik niet alleen. Er is een werkgroep waarin een dertigtal mensen zitten die er mee op toezien dat het taalcharter in hun afdeling wordt nageleefd. Maar de uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt bij de programmamakers zelf.'
De VRT heeft als taaladviseur Ruud Hendrickx. Bij VTM ziet Jan Schoukens erop toe dat de taal die op de commerciële zender wordt gesproken, voldoet aan de norm. 'Die functie was er van bij de oprichting van VTM', zegt Hendrickx. 'Ook De Standaard en Het Nieuwsblad hadden met Ludo Permentier (uit Hoegaarden) een taaladviseur in de redactie. Maar het blijft uniek in Europa. Onlangs hebben we het nog gevraagd op een vergadering van de European Broadcasting Union (EBU) en daar bleek dat andere Europese omroepen zo'n functie niet hebben. Ook de BBC heeft geen taaladviseur.'
 |
Hier Spreekt Men Nederlands
De reden waarom Vlaamse omroepen een taaladviseur hebben, heeft te maken met de positie van het Nederlands in Vlaanderen. Van het moment dat het Nederlands naast het Frans de officiële taal werd in België, was er naast de dialecten ook behoefte aan een standaardtaal. Tot de jaren negentig gold daarvoor de norm van Nederland. Vlaanderen spiegelde zich aan het Nederlands boven de Moerdijk. Tot enkele jonge taalkundigen - waaronder Ruud Hendrickx - vonden dat er ook erkenning moest zijn voor de Vlaamse variant van de standaardtaal.
'Dat was toen revolutionair', vertelt Hendrickx. 'Tot dan toe werd in Vlaanderen gestreefd naar de Noord-Nederlandse norm. In 1998 hebben we het bestaansrecht van de Belgische variant in het taalcharter van de VRT gezet. In 2007 verdween het eruit omdat het zo vanzelfsprekend was geworden. Ook de Taalunie heeft nu een meerpolige visie op de standaardtaal en erkent zowel de Nederlandse, de Vlaamse als de Surinaamse variant.'
Niet enkel de visie op de standaardtaal, ook de manier waarop met taalzuivering wordt omgegaan, is geëvolueerd. Ook bij de VRT.
In de tijd van Berode werden medewerkers op hun taalfouten gewezen via de beruchte blauwe briefjes. 'Nu willen we op de eerste plaats hulp bieden', zegt Hendrickx. 'Niet mensen op de vingers tikken. Zo ben ik vaak het eerste proefkonijn om de tekst van een documentaire op zijn helderheid en duidelijkheid te checken. Niet enkel bij de VRT, ook in de maatschappij is dat opgeheven vingertje verdwenen. In de jaren zestig waren er in de scholen ABN-kernen die het Algemeen Beschaafd Nederlands promootten en hadden Joos Florquin, Fons Fraeters en Annie Van Avermaet op de BRT de rubriek Hier Spreekt Men Nederlands, waarin ze de kijkers vertelden wat ze wel en niet moesten zeggen.'
'Nu nemen we een voorzichtigere houding aan. Omdat taal evolueert, is het niet altijd vanzelfsprekend wat standaardtaal is en wat niet. We hanteren binnen de VRT de vuistregel: je mag de kijker niet ergeren, want een geërgerde kijker kijkt niet naar wat je vertelt. Voor radio geldt uiteraard hetzelfde: als je met een woord een grote groep luisteraars irriteert, gebruik het dan niet want dan breng je je boodschap niet over. Zo zijn groter dan of groter als voor taalkundigen beide even goed. Maar omdat iemand in de zeventiende eeuw bedacht heeft dat enkel groter dan correct is, storen veel mensen zich eraan als je groter als gebruikt. Luisteraars en kijkers houden ook niet van clichés. Uitdrukkingen als naar de toekomst toe en ik heb zoiets van kan je beter mijden.'
De gevoeligheid is generatiegebonden. Zo storen oudere luisteraars en kijkers zich nog wel aan het verkeerd gebruik van 'noemen' in de betekenis van 'heten', maar jongeren liggen er niet wakker van. 'Als die oudere generatie sterft, zal de gevoeligheid daarvoor vermoedelijk mee verdwijnen', zegt Hendrickx.
Taaltips worden via mail naar iedereen binnen de VRT verspreid. Maar ook buitenstaanders kunnen zich gratis op die taalmail abonneren. 'Dat zijn er intussen twintigduizend', zegt Hendrickx. 'En de vragen naar advies zijn heel anders. VRT-medewerkers vragen meestal hoe een woord wordt uitgesproken, gebruikers van buitenaf willen weten hoe het wordt geschreven.'
Gratis abonneren op de VRT-taalmail kan via vrttaal.net.
|
