Brussel, opnieuw bekeken xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
Met grote precisie ging Gilbert Fastenaekens driehonderd oude stadsgezichten van Brussel opnieuw fotograferen. Nostalgie was hem daarbij vreemd, zegt hij. 'Dit is een hommage aan de permanente verandering.'
In het veelgeplaagde, getraumatiseerde Brussel is er de voorbije honderd jaar onwaarschijnlijk veel veranderd. Als je de foto's van Gilbert Fastenaekens naast de originele prentkaarten uit het begin van de vorige eeuw legt, zie je hoe de Kruidtuin gehalveerd is. Of dat er van het oorspronkelijke Rogierplein nog exact één pand overeind blijft.
De prentkaarten openen een nieuwe, vergeten wereld. Aan de Arduinkaai achter de KVS dobberen al lang geen bootjes meer. Het Heilig-Kruisplein in Elsene was in 1908 nog een dorpsplein, met een estaminet op de plaats waar nu het Flageygebouw staat. En vanop het Saincteletteplein kon je een lunapark binnenwandelen.
Maar in nostalgie naar een verdwenen wereld was Gilbert Fastenaekens niet geïnteresseerd. 'Het mocht geen pamflet worden over de Bruxellisation', zegt de fotograaf die al enkele straffe Brusselboeken in zijn portfolio heeft. 'Brussel is voor mij geen museumstad. Ze is continu in beweging, en ik vind het boeiend om dat proces te observeren en vast te leggen. De schoonheid van Brussel ligt voor mij in de chaos, en in de energie die deze chaos oplevert. Deze stad interpelleert je. Ze daagt je uit om wakker te blijven.'
Fastenaekens werkte vier jaar intensief aan dit project. Van 1.600 oude prentkaarten uit het Archief van de Stad Brussel selecteerde hij er driehonderd, uit de periode 1892-1928. Hij koos ze uit op basis van hun documentaire waarde, hun fotografische kwaliteiten of hun rijkdom aan details.
Veel oude prentkaarten brachten het dagelijks leven in beeld. Uiteraard waren er veel toeristische prenten bij, met prestigieuze gebouwen of het onvermijdelijke Manneken Pis. Ze toonden Brussel als kosmopolitische stad en huldigden de ideologie van de vooruitgang. Maar daarnaast drukten de gespecialiseerde uitgevers ook veel zichten van gewone straten en wijken, tot in de kleinste uithoeken. De plaatselijke handelaars, maar ook de gewone Brusselaars, konden er zich sterk mee identificeren.
Kapellekerk Fastenaekens ging op een haast wetenschappelijke manier aan de slag. Voor zijn 'herfotografie'-project koos hij niet alleen exact hetzelfde gezichtspunt en camerastandpunt. Hij bestudeerde schaduwen en probeerde de plekken te fotograferen op hetzelfde tijdstip van de dag en in hetzelfde seizoen.
Zo werd dit project een heksentoer. Voor sommige stadsgezichten moest Fastenaekens tot zeven keer terug om het gewenste resultaat te bereiken. Voor het panorama van de Brusselse bovenstad, met een pontificaal zicht op het Justitiepaleis, moest hij de toren van de Kapellekerk beklimmen. Om de juiste invalshoek voor het Rogierplein te vinden, huurde hij een kamer in het Hotel Le Dôme.
Fastenaekens: 'Ik wilde bij de feiten blijven. Alsof je een proces-verbaal opmaakt, ongekleurd door emoties. De enige vrijheid die ik nam, was de keuze van de onderwerpen. Geen post-nucleaire foto's dus, waarop geen mens te zien is, maar wel een stad die zichzelf mag zijn, waar het dagelijks leven zijn gang gaat.'
Opvallend is de foto van de Grote Markt, waar plots een hoekpand is bijgekomen. Het was aanvankelijk gesneuveld om de vluchtroutes voor de brandweer te vergroten, maar werd later weer gereconstrueerd. Fastenaekens: 'Je ziet ook dat de Grote Markt van functie veranderd is. Ze heeft geen commerciële functie meer, er wordt nauwelijks nog handel gedreven. Het plein dient als een soort Eurodisney-decor, waarin toeristen zich laten fotograferen.'
Sommige veranderingen zijn subtiel. De schreeuwerige reclameborden zijn uit het Brusselse stadsbeeld verdwenen. De plantsoenen en parkjes, die honderd jaar geleden verboden terrein leken, worden vandaag gretig ingepalmd. En sceptici zullen er zich van kunnen vergewissen dat er meer groen bijgekomen is in de hoofdstad.
Thérèse Symons, archivaris: 'Deze foto's zijn voor ons zeer waardevol en educatief. Het is wonderlijk hoe je ze op verschillende manieren kan zien. Als een spelletje Ontdek de zeven fouten, om te beginnen. Maar ze vormen ook een bron van kennis, op urbanistisch en op sociologisch vlak.'
Fastenaekens hoopt dat een andere fotograaf over een halve eeuw zijn werk even meticuleus zal overdoen. De harmonie die we nu op oude foto's denken waar te nemen: hij maakt zich sterk dat ze over afzienbare tijd bizar en onbegrijpelijk zal overkomen. 'Deze foto's zijn een momentopname. Maar je kan er ook uit aflezen hoe de tijd vordert. Ik zie ze als een hommage aan de permanente verandering.'
'Correspondentie. Brussel van de ene eeuw naar de andere.' Tot 24 december in het Archief van de Stad Brussel, Huidevettersstraat 65. Maandag tot vrijdag van 8 tot 16u., zondag 10-17u. Het begeleidende boek 'Correspondance' verscheen bij ARP2 Editions.http://archief.brussel.be
|
