Blauwe gezichten, groene zonnen xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
VAN GOGH MUSEUM PAKT STERK UIT MET GAUGUIN
De moderne kunst heeft veel te danken aan een Parijse cafébaas. Die liet in 1889, tijdens een wereldtentoonstelling, enkele jonge kunstenaars hun werk ophangen in zijn etablissement. Een van de nieuwlichters heette Paul Gauguin.
Tussen Paul Gauguin en Vincent van Gogh boterde het niet echt. De twee waardeerden elkaars werk en allebei brachten ze op hun manier een nieuw geluid in de kunst, maar hun karakters botsten. Legendarisch werd de ruzie tussen de twee schilders in Arles, waarbij Van Gogh een stuk van zijn oor verloor.
Toch zou Van Gogh ongetwijfeld blij zijn met de prachtige Gauguin-tentoonstelling die dezer dagen in het Van Gogh Museum van Amsterdam te gast is. Paul Gauguin De doorbraak naar moderniteit laat zien hoe een groepje jonge kunstenaars in de marge van de Exposition Universelle van xml:namespace prefix = st1 ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />1889 in Parijs een tentoonstelling organiseerde die hun naam onsterfelijk maakte. Om dat verhaal te illustreren leenden musea uit de hele wereld schilderijen, tekeningen en sculpturen uit. Het ensemble is een streling voor het oog en biedt een verrassende kijk op de voorlopers van de moderne kunst.
Eiffeltoren
Voor toeristen die voor het eerst in Parijs komen, is een bezoekje aan de Eiffeltoren nog steeds vaste kost. Het ijzeren gevaarte aan de Seine was een van de grote attracties op de Exposition Universelle van 1889, die zo belangrijk zou worden voor Gauguin en zijn vrienden. Het moet een evenement van eerste orde zijn geweest.
De Exposition Universelle was in de eerste plaats een showcase voor de Franse industrie, die er haar technologische vooruitgang aan een groot publiek (28 miljoen bezoekers!) kon laten zien. Maar het was veel meer dan dat. Zowat alle handelaars van Parijs pikten een graantje mee. Spektakels zoals de Javaanse dansen of de Wild West Show van de legendarische Buffalo Bill reden over de tongen. Ruim driehonderd inboorlingen' uit Vietnam, Senegal, Gabon en Tahiti waren in nederzettingen op het tentoonstellingsterrein ondergebracht, tot lering en vermaak van het publiek.
Ook voor de beeldende kunst was de Exposition Universelle een buitenkans. Er werd een overzicht van honderd jaar Franse kunst getoond met alle klinkende namen, van David en Delacroix tot Corot en Monet. Hoewel de bloedeloze academische kunst van de Salons ruim vertegenwoordigd was, mochten ook schilders zoals Courbet en Manet die bij vorige gelegenheden nog werden afgewezen hun werk exposeren. De tentoonstelling groeide uit tot een triomf over de hele lijn voor de Franse kunst.
Niettemin waren er ook in 1889 onfortuinlijke kunstenaars die op de overvolle muren van de officiële tentoonstellingen geen plek gekregen hadden. Een van hen was Paul Gauguin, een schilder die in de jaren voordien rusteloos had rondgezworven, op zoek naar de primitieve puurheid van een verloren paradijs.
Gauguin had exotische schonen geschilderd op het eiland Martinique, zeegezichten en vissersvrouwen aan de Bretonse kust, zonovergoten landschappen in Arles bij Van Gogh. Maar commercieel succes had hij daarmee niet behaald. Met zijn fijne neus voor strategie kwam hij af op de Exposition Universelle, in de hoop dat hij op dat grote podium zijn doorbraak zou kunnen forceren.
Blauwe gezichten, groene zonnen
Café des Arts
Gauguin en zijn vrienden vonden gastvrijheid in het Café des Arts' van een zekere Volpini. Het was een van de talrijke drank- en eetgelegenheden die op de Exposition Universelle gouden zaken deden. De omstandigheden waren ver van ideaal. In het café heerste een heidense drukte en er speelde een Russisch orkestje dat Weense walsen ten beste gaf. Een rustige beschouwing van de schilderijen van Gauguin, hoe ongewoon ze ook waren, was niet de eerste zorg van de bezoekers. Een groot commercieel succes werd die tentoonstelling dus niet. Maar attente critici, kunsthandelaars en verzamelaars gingen er wel naar kijken. In het Nederlandse tijdschrift De Opmerker schreef een anonieme medewerker: Dit wordt hier nu als de kunst van de toekomst beschouwd: men ziet menschen met blauwe gezichten, groene zonnen, paarse bomen, kortom schier ieder voorwerp dat afgebeeld is, heeft een andere kleur dan waarin het tot dusverre door het menschendom gezien is.' De naam van Gauguin was na de tentoonstelling bij Volpini gemaakt. De originaliteit van Gauguin zat in zijn doorgedreven vereenvoudiging van de vormen en zijn gedurfde kleuren. Hij schilderde de dingen niet zoals ze werkelijk waren, maar zoals hij ze ervaarde. Je herkent in zijn kunst een felheid en een directheid die doorwerken in elk thema dat hij aanpakt. Steeds weer reveleren zijn doeken de intieme schoonheid van alledaagse dingen, van een paar vruchten op een schaal tot een boerinnetje in klederdracht. De tentoonstelling in het Van Gogh Museum focust op Gauguin, maar je ziet er ook bekoorlijke werken van de kunstenaars die samen met hem in het café van Volpini exposeerden. Hun namen Schuffenecker, Anquetin, Laval... zijn vandaag minder bekend, maar hun visie komt soms verrassend dicht bij die van hun voorman. Het moet in artistiek opzicht een boeiende tijd zijn geweest, waarin kunstenaars gretig reageerden op de vondsten van hun collega's. Bijzondere aandacht gaat op de tentoonstelling naar een reeks prenten van Gauguin, de zogeheten Volpini-serie'. Die prenten, die je aan de toog van het Café des Arts kon kopen, bevatten een staalkaart van de onderwerpen die Gauguin bezig hielden. Dankzij de serie leeft de naam van de cafébaas voort in de kunstgeschiedenis. Terecht, want Volpini gaf onderdak aan kunstwerken die de officiële keuzeheren over het hoofd zagen, en die vandaag in de grootste musea hangen. Paul Gauguin. De doorbraak naar moderniteit. Van Gogh Museum, Paulus Potterstraat 7, Amsterdam. Tot 6 juni, dagelijks 10 - 18 uur, vrijdag tot 22 uur. www.vangoghmuseum.nl
|
