De archeoloog die vedette werd

BRUSSEL - Close-up DE EMANCIPATIE VAN HET EGYPTISCH PATRIMONIUM Zahi Hawass is de superster onder de archeologen. De Egyptenaar vraagt van westerse musea topstukken terug zoals de Steen van Rosetta en de buste van Nefertiti.

Van onze redacteur Jan Van Hove

Egyptologie was lange tijd het speelterrein van Franse, Britse en Amerikaanse archeologen. Zahi Hawass (62), de directeur van de Dienst voor Oudheden in Caïro, is de eerste wetenschapper die als Egyptenaar met een uitgesproken nationalistische reflex opkomt voor het onschatbare patrimonium van zijn land.

‘Ik heb een internationaal netwerk van spionnen die voor mij alle musea ter wereld nakijken of er gestolen stukken zijn. Tegelijkertijd stropen we het internet af om te zien wat er wordt aangeboden op veilingen. We kijken elke catalogus van elke expositie na', zei hij in 2006 in het NRC Handelsblad.

Deze week kondigde Hawass aan dat hij het British Museum in Londen gaat vragen de beroemde Steen van Rosetta terug te geven. De steen bevat de sleutel tot de ontcijfering van het hiërogliefenschrift, omdat er onder een tekst in het Egyptische beeldschrift een Griekse vertaling in gegrift is. Eerder dit najaar, bij de opening van het spectaculaire Neues Museum in Berlijn, liet Hawass al weten dat Egypte ook een ander topstuk, de buste van Nefertiti – ‘de mooiste vrouw van de oudheid' – terugvraagt.

Die demarches hebben weinig kans op slagen en Hawass weet dat. De wetgeving die het Egyptische patrimonium beschermt, bestaat slechts sinds 1970. Stukken die daarna het land verlaten hebben zonder toelating van de overheid, zijn illegaal geëxporteerd. Maar voor de talrijke stukken die eerder naar westerse musea en collecties verhuisden, bestaat er geen rechtsgrond om ze terug te eisen.

Het gaat de Egyptenaren vooral om de symbolische waarde van de werken. Het Egyptisch Museum in Caïro zit barstensvol prachtige stukken. Zelfs na de bouw van de nieuwe musea in de buurt van Gizeh zal slechts een fractie van dat bezit getoond kunnen worden.

‘Zahi Hawass speelt in op de sterke nationalistische stroming in zijn land', zegt Dirk Huyge, de conservator van de Egyptische verzameling in het Jubelparkmuseum in Brussel. ‘Het Egyptische volk heeft volgens hem het recht om essentiële getuigenissen van zijn geschiedenis, zoals de Steen van Rosetta of de buste van Nefertiti, te zien. Maar de eis om topstukken terug te geven is vooral een kwestie van public relations. Wellicht kan er een vergelijk gevonden worden door de stukken tijdelijk uit te lenen voor een tentoonstelling in Egypte.'

Egypte is niet het enige land dat topstukken uit westerse musea opeist. Dit jaar liep ook Griekenland in de kijker: het wil de friezen van het Parthenon verhuizen van het British Museum naar het nieuwe Akropolis Museum in Athene. Zowel Frankrijk als de Verenigde Staten gaven dit jaar kunstwerken terug, respectievelijk aan Egypte en Italië. Telkens ging het om stukken waarvan aangetoond was dat ze illegaal geëxporteerd werden.

Toch bestaat er geen gevaar dat de westerse musea hun collecties snel zullen verliezen. Landen als Egypte, Griekenland of Italië kunnen onmogelijk alle stukken tonen die er in de loop der eeuwen werden opgegraven. Die stukken spelen in musea over de hele wereld de rol van ambassadeur voor de cultuur die hen voortbracht.

Zahi Hawass kreeg zijn opleiding aan een Amerikaanse universiteit. Hij weet dat westerse wetenschappers en musea grote verdiensten hebben voor de herontdekking en de kennis van de Egyptische beschaving.

Zijn grote verdienste bestaat erin dat hij de Egyptenaren zelf bewust maakte van het uitzonderlijke belang van hun patrimonium. Hawass zet de Egyptische cultuur in als een troef voor zijn land. Niet voor niets werd hij onlangs benoemd tot viceminister van Cultuur. Door welbewust de media te bespelen, wist hij als archeoloog uit te groeien tot een echte vedette, een beetje zoals Jan Hoet bij ons in de kunstwereld.

Maar de man is bovenal een goede organisator. Hij stelde paal en perk aan de corruptie, legde de musea striktere wetten op (zoals een fotoverbod voor bezoekers) en maakte de archeologie in Egypte een stuk transparanter.

En hij heeft, naar eigen schatting, de voorbije zeven jaar toch zo'n zesduizend stukken teruggehaald. Zijn strategie is simpel: ‘De egyptologen moeten de musea en universiteiten waarbij ze zijn aangesloten, dwingen het roofgoed terug te geven. Als ze dat afpersing vinden, best, dan pers ik ze af om de geschiedenis te herstellen'.

Vrij vertaald: wie zijn eisen op teruggave negeert, komt Egypte, een paradijs voor onderzoekers, niet meer in. Buitenlandse expedities weten sinds kort aan welke regels ze zich te houden hebben en wie dat niet doet, vliegt er onherroepelijk uit. ‘Alles verloopt nu veel vlotter', zegt Dirk Huyge. ‘Er worden geregeld interessante ontdekkingen gedaan en Hawass verzekert dat de wereld dat ook te weten komt.'

De flamboyante directeur moet volgend jaar wel met pensioen. Hij heeft al aangekondigd dat hij opgravingen blijft leiden in de Vallei der Koningen. En tussendoor véél boeken schrijven en lezingen geven.     (De Stabdaart)

www.drhawass.com