'Chimpansee geen voorouder van de mens'

WASHINGTON - Het verhaal van de menselijke geschiedenis gaat opnieuw een miljoen jaar verder terug nu wetenschappers meer te weten zijn gekomen over 'Ardi', een mensachtige die 4,4 miljoen jaar geleden leefde in wat nu Ethiopië is.

Ardi werd in 1994 gevonden, maar de mensachtige is nu in het wetenschappelijke tijdschrift Science voor het eerst gedetailleerd beschreven.

Het vijftig kilo zware en 1 meter 22 lange vrouwtje scharrelde een miljoen jaar eerder door het bos dan de beroemde Lucy, van wie de botten lang werden bestudeerd als het vroegst gevonden skelet van een voorouder van de mens.

Chimpansee

Het oudere skelet van Ardi verandert de kennis van de menselijke evolutie, liet antropoloog C. Owen Lovejoy van de Universiteit van Kent weten. In plaats van de gedachte dat de mens zou afstammen van een oud chimpansee-achtig wezen, bewijst Ardi dat mens en chimpansee geheel los van elkaar zijn geëvolueerd uit een gezamenlijke voorouder.

'Dit is niet die gezamenlijke voorouder, hoewel ze van wat we tot nu toe hebben het meest in de buurt komt', zei Tim White, directeur van het onderzoekscentrum voor menselijke evolutie van de Universiteit van Californië in Berkeley. Die gedeelde voorouder zou zo'n zes tot zeven miljoen jaar geleden geleefd moeten hebben.

Ardi vertoont kenmerken die niet voorkomen in huidige Afrikaanse apen, waaruit de conclusie kan worden getrokken dat deze apen sterk zijn geëvolueerd toen hun en onze wegen zich scheidden. Ardipithecus ramidus, zoals de latijnse soortnaam van Ardi luidt, leefde in bosrijk gebied en kon met alle vier ledematen in bomen klimmen, maar de ontwikkeling van armen en benen wijzen erop dat de soort niet veel tijd in bomen doorbracht. Bovendien kon Ardi rechtop, op twee benen, lopen.

'Dit is een van de belangrijkste ontdekkingen voor de studie van de menselijke ontwikkeling', aldus David Pilbeam, curator in het Peabody Museum of Archeology and Ethnology van de Universiteit Harvard. 'Het is vrij compleet, want hoofd, handen, voeten en enkele andere belangrijke delen zijn overgebleven. Het vertegenwoordigt een geslacht dat mogelijk voorafging aan de Australopithecus, het geslacht dat aan ons geslacht Homo voorafging.' De één miljoen jaar jongere Lucy bijvoorbeeld behoort tot de Australopitheci.

'Met Ardipithecus hebben we een ongedefinieerde vorm die nog niet ver in de richting van de Australopithecus is geëvolueerd. Als je van kop tot teen kijkt zie je een mozaïek dat noch chimpansee noch mens is', zegt White.
White wijst erop dat ook Charles Darwin, wiens onderzoek in de negentiende eeuw de weg vrijmaakte voor de evolutieleer, voorzichtig was waar het ging om het aanwijzen van de gezamenlijke voorouder van mens en aap. 'Darwin zei dat we erg voorzichtig moeten zijn. De enige manier waarop we erachter kunnen komen hoe die gezamenlijke voorouder eruit zag is door hem te vinden. Maar met 4,4 miljoen jaar geleden zij we aardig in de buurt gekomen. En, zoals ook Darwin onderschreef, de evolutie van apen en mensen is sinds we afscheid namen van elkaar in onderlinge onafhankelijkheid verlopen.'

Fruit en noten

Ardi werd gevonden in de regio Afar in Ethiopië, een plek waar veel fossielen van uitgestorven planten en dieren zijn ontdekt. Vondsten wijzen erop dat het gebied waarin Ardi destijds rondliep erg bosrijk was. Door de vulkanische lagen boven en onder het skelet te dateren kon de geoloog Giday WoldeGabriel bepalen dat het 4,4 miljoen jaar oud is.

De hoektanden van de Ardipithecus lijken meer op de stompe hoektanden van mensen dan op de lange, scherpe tanden van chimpansees en andere primaten. Een analyse van het tandglazuur wees uit dat ze met fruit, noten en bladeren een gevarieerd dieet had. Hoewel haar neus niet zo lang was als die van veel hedendaagse apen gaf Ardi's reukorgaan haar een aapachtige verschijning.Ook de verbreding van het bot aan de bovenkant van haar oogkas verschilt van die van bijvoorbeeld een chimpansee.

De manier waarop zenuwen en bloedvaten aan de binnenkant van Ardi's schedel liepen wijst erop dat haar brein op dezelfde wijze was gepositioneerd als bij moderne mensen, wat erop lijkt te duiden dat Ardi's visuele en ruimtelijke beleving van de wereld leek op die van modernere mensachtigen.

Ardi's handen en polsen vertonen zowel primitieve kenmerken als modernere. Ze vertonen echter niet de kenmerken waarmee chimpansees en gorilla's aan takken hangen of op hun knokkels steunen bij het lopen. Haar handpalmen waren kort en haar vingers flexibel, zodat ze zich in een boom kon voortbewegen waarbij haar gewicht op haar palmen rustte. Ze moest wel voorzichtig zijn, omdat ze de anatomie ontbeerde waarmee huidige apen slingeren, hangen en soepel van tak tot tak gaan.

Dat Ardi ook rechtop kon lopen blijkt uit de manier waarop haar bilspieren op haar bekken en heupen lagen en waarmee ze zich in evenwicht kon houden. Daarnaast waren haar voeten stug genoeg om op te lopen, hoewel er ook nog steeds een duim aanwezig was om mee te kunnen klimmen.