Wie eet nog met mes en vork?

Slecht voorbeeld uit VS doet goede tafelmanieren verdwijnen

Alarm in Groot-Brittannië. Een warenhuisketen kwam er tot de onthutsende vaststelling dat het per twee vorken nog maar één mes verkoopt. Ook bij ons staat eten met vork én mes onder druk, tot wanhoop van de etiquettegoeroes. Grote boosdoener zou Amerika zijn.

Zetten we een stap terug in de evolutie? Eeuwen heeft de mensheid er over gedaan om met mes en vork te leren eten, en nu dreigen we die goede tafelmanieren weer overboord te kieperen. We prakken, harken en lepelen steeds vaker ons eten naar binnen, zonder dat daar  een mes aan te pas komt. Het is de Britse warenhuisketen Debenhams die aan de alarmbel trekt. Debenhams stelde vast dat het per twee vorken nog maar één mes verkoopt. In wereldstad Londen is het zelfs nog dramatischer: daar gaat nog maar één mes per drie vorken over de toonbank.

Grote schuldigen zouden volgens experts de Verenigde Staten zijn, waar het mes al langer in onbruik geraakte door de wildgroei aan fastfood, voorgesneden pizza's, hapklare hamburgers en kant-en-klaarmaaltijden die voor het televisietoestel 'genoten' worden met, in het beste geval, alleen nog maar een vork als transportmiddel tussen bord en mond. Sommigen zijn zelfs al een trapje lager de beschavingsladder afgedwaald en eten weer met het 'eigenhandige' bestek. Maar ook de nouvelle cuisine zou niet helemaal vrijuit gaan, omdat die gerechten serveert met veel voorbereiding in de schaal maar met minder werk aan tafel.

Ook bij ons is men er niet helemaal gerust in. Kevin Strubbe, ooit hofmeester van kroonprins Filip en auteur van Etiquette is hip en Etiquette in het buitenland , ziet de bui overwaaien naar het vasteland. 'In de Verenigde Staten is eten zonder vork al lang ingeburgerd en normaal . Die gewoonte waait met de Amerikaanse films en televisiereeksen de oceaan over, maar we zouden die beter niet navolgen. Trouwens, de Amerikanen zijn heus niet de enige schuldigen', geeft Strubbe ouders en scholen een veeg uit de pan. 'Ik stel vast dat heel wat bedrijven een pak geld pompen in allerlei trainingen voor hun personeel. Tot je met die mensen aan tafel zit. Wat je dan ziet, doet vaak denken aan het dierenrijk. Velen snijden eerst hun vlees, om het dan met de vork naar binnen te harken. Op dit moment geef ik kookkampen aan de hotelschool van Koksijde. Met dezelfde taferelen: voor veel kinderen is het mes een vreemd voorwerp geworden. Ze vragen zich af wat ze met dat ding moeten aanvangen. Ik waarschuw ze dat ze meteen door de mand zullen vallen als ze voor het eerst met de ouders van hun lief aan tafel gaan zitten. Overigens, met één hand eten ondermijnt je hele houding aan tafel. Want waar blijf je met je vrije hand en arm?'

Strubbe gaat nog niet zover om zoals zijn Britse collega-etiquettekenners van een regelrechte tragedie te spreken, maar hij vindt het toch goed dat iemand de noodklok luidt. 'Maar wanhopig ben ik niet. Kijk maar naar de das. Nu die nog amper wordt gedragen, staan steeds meer mannen op om het kledingstuk weer te promoten. Met het mes komt het wel weer goed.'

Vork was ooit duivels

In West-Europa willen goede tafelmanieren dat je eet met mes en vork, al duurde het tot het begin van de twintigste eeuw voor ze hun vaste stek kregen naast het bord. Ooit was de vork zelfs 'des duivels'

In de middeleeuwen nam de gast zijn eigen mes en lepel mee naar tafel. Vaak hing het eetgerief aan de gordelriem. Vandaar ook de term 'zakmes'. Onze voorouder sneed het vlees met het mes en bracht het met de punt van het mes of met de hand uit een grote schotel naar de mond. De handen waren het eetgerei bij uitstek.

Het gebruik van vorken was toen een doorn in het oog van de Kerk. Die beschouwde de tweepuntige prikvorken als instrumenten van de duivel. Immers: Onze-Lieve-Heer had elke mens tien vingers gegeven.

Pas rond 1675 geraakte de vork meer en meer ingeburgerd als hulpmiddel om te eten, al was het maar om de hard gesteven kragen te beschermen. De toenemende afkeer van vieze, vette handen zorgde voor de definitieve doorbraak. Meteen veranderde ook het mes van vorm: de punt werd afgerond omdat het voedsel niet meer aangeprikt moest worden.

Later zag het bestek het daglicht met lepels, messen en vorken die als één set werden beschouwd.

 Martin Tytgat